به من چه
واکاوی «بی‌تفاوتی اجتماعی» به بهانه‌ی کلیپ یک قتل
گزارش ایرنا پیرامون این پدیده در گفت‌وگو با احمد بخارایی و دو جامعه‌شناس دیگر
- ماجرا:
۲۰ تیر ۹۷، اسلامشهر، مقابل دادگاه خانواده… لکه‌های خون روی پا و بخشی از پیکر زن که بی‌جان به نظر می‌آید هویداست و چند عابر ایستاده‌اند تماشا می‌کنند؛ عده‌ای هم که رد می‌شوند نیم‌نگاهی می‌اندازند و به راهشان ادامه می‌دهند…شوهرش او را در خیابان با چاقو مضروب کرده و ایستاده نگاهش می‌کند… چرا؟
چرا خشونت علیه زنان
«احمد بخارایی» مدیر گروه آسیب های اجتماعی انجمن جامعه شناسی ایران معتقد است: صرفنظر از زمینه های فرهنگی مردسالاری موجود در جامعه، ساختار حقوقی، قضایی و انتظامی نیز به گونه ای است که مردان به خودشان اجازه می دهند با زور علیه زنان اقدام به خشونت کنند.وی در گفت وگو با خبرنگار ایرنا شرایط اقتصادی و فقر را عامل مهم زمینه ساز خشونت می داند و معتقد است: ریشه اصلی بسیاری از مشاجره های خانوادگی شرایط اقتصادی است.
بخارایی تشریح کرد: «فقر» یا «احساس فقیر بودن» انسان ها در مقابل افرادی که در رفاه بیشتری هستند سبب شکل گیری خشونت می شود.
به گفته وی، این احساس فقیر بودن و مقایسه افراد جامعه از این منظر در جوامعی شکل می گیرد که تبعیض وجود دارد و ملاک های ارتقا مبتنی بر «قدرت» و «تزویر» است.
عضو هیات علمی دانشگاه پیام نور ادامه داد: در جوامع سرمایه داری زر و زور دو ملاک عمده برای ارتقا در بخش های مختلف زندگی بوده و در جامعه ما ملاک سوم (تزویر) هم شکل گرفته است و وقتی فردی خود را از ارتقا باز می بیند از درون، ناآرامی های او شروع می شود.
به گفته وی، این ناآرامی های شخصیتی در درون انسان ها در خانواده به شکلی بروز می کند و گاه به دعوا بین همسران و بروز خشونت نیز می انجامد.
وی خشونت در سطح خرد جامعه را نتیجه وجود خشونت در سطح کلان می داند و آمار می دهد: قتل های خانوادگی در چندسال اخیر در کشور سیر صعودی داشته است.
به گفته این عضو هیات علمی دانشگاه پیام نور، سال ۹۶ تنها ۳۰۰ مورد گزارش رسانه ای درمورد قتل خانوادگی داشتیم؛ درحالی که بسیاری از موارد ممکن است رسانه ای نشود.
بخارایی می گوید براساس آمارها بیش از ۸۰ درصد مقتولان در قتل های خانوادگی را زنان تشکیل می دهند.
بی‌تفاوتی اجتماعی و مقررات
صرفنظر از علل رواج خشونت و راههای کاهش آن که خود چندین مقاله و کار علمی می طلبد، آنچه به بهانه انتشار کلیپ قتل زنی در اسلامشهر محور این گزارش شده، مقوله بی تفاوتی اجتماعی است که شهروندان خیلی راحت از کنار جسد رد می شوند و هیچکس حتی قصد تماس با ۱۱۰ یا ۱۱۵برای نجات احتمالی فرد مضروب هم نمی کند.بخارایی جامعه شناس و استاد دانشگاه پیام نور در ادامه گفت وگو با خبرنگار ایرنا اظهارداشت: بی تفاوتی اجتماعی موضوعی مهم و جدی در حوزه جامعه شناسی به شمار می رود.
وی مصداق های این پدیده اجتماعی را به طور مثال گذر افراد از کنار جسد خون آلود یک فرد یا در حال جان دادن در حوادث عمدی یا حتی سوانح جاده ای تعریف و تاکید می کند: شهروندان آنقدر درگیر مسائل خودشان شده اند که این موضوع ها بویژه مسائل دیگران برایشان کم اهمیت جلوه می دهد.
بخارایی مقررات و قوانین موجود برای افرادی که در چنین مواقعی اقدام به کمک رسانی می کنند را از دیگر عوامل می داند و می گوید: فرد در این مواقع می پندارد اگر کاری انجام دهد گیر می افتد، یعنی احساس امنیت نمی کند که از حق فرد یا جان او دفاع کند.
به گزارش ایرنا عامل ضعف مقررات در صحبت تقریبا همه جامعه شناسان مطرح می شود زیرا آن را بسیار تعیین کننده می دانند و معتقدند سبب از بین رفتن حس همدردی و همنوعی شده است.
گرچه تدوین مقررات برای ضابطه مند کردن نحوه کمک رسانی در این مواقع و آموزش به منظور کمک رسانی صحیح به منظور حفظ جان شهروندان ضرورت دارد اما اینکه کاری کنیم مردم جرات مشارکت در کمک رسانی نداشته باشند هم قابل تامل است.
بخارایی، احساس بی تفاوتی، ترس و ناامنی ناشی از هراقدام، احساس همدلی نکردن و جزیره ای عمل کردن را از جمله دیگر علت های این بی تفاوتی اجتماعی معرفی می کند.
وی توضیح داد: در جامعه ای که در سطح کلان مشکلات جدی و ساختاری وجود دارد در سطح خُرد هم آدم ها جزیره ای جزیره ای عمل می کنند و جامعه به شکل واقعی جامعه، معنای خود را از دست می دهد.
بخارایی با بیان اینکه جامعه تعریف دارد و عبارت از همبستگی اجتماعی است، اظهارداشت: ما اینک با جمعی آشفته و درهم مواجه ایم که آدم ها به صورت جزیره ای هرکس برای خودش و براساس منفعت خود کار می کند.
وی هشدار می دهد که اگر در این زمینه به صورت دقیق و با نگاه کلان نگر علت یابی نکنیم وضعیت بدتر خواهد شد.
این جامعه شناس در پاسخ به پرسش خبرنگار ایرنا که ضعف مهارت های زندگی چقدر در ترویج این پدیده اجتماعی موثر است گفت: در قرن کنونی انسان ها بسیاری از مهارت هایشان را از رسانه ها و شبکه های اجتماعی می گیرند.
وی ادامه داد: انسان وقتی به دنیا می آید نسبت به محیطش رابطه محبت آمیز دارد و این جامعه است که این رابطه و حس را می کشد و از بین می برد.
این جامعه شناس همچنین این پرسش را طرح کرد که «مگر شیوه غذا خوردن آموختنی است».
بخارایی افزود: احساس همدردی به همنوع در ذات انسان وجود دارد اما این جامعه و شرایط آن است که این حس را از بین می‌برد.
وی با تمرکز بر موضوع این گزارش مبنی بر نظاره انسان ها در صحنه قتل معتقد است: انسان نظاره گر که دارد صحنه قتل را می بیند اما رد می شود، انسان پویا و فعال جامعه نیست بلکه مرده متحرک است که باید با نگاه کلان نگر مشکل را با زاویه دید جامعه شناختی دنبال کرد.
